Mój Psałterz: PSALM 27

Naród kroczący w ciemnościach ujrzał światłość wielką;
nad mieszkańcami kraju mroków światło zabłysło.
(Iz 9,1 - Biblia Tysiąclecia /BT/)

Psalm 27 składa się z dwóch zasadniczych części:
- pieśni ufności połączonej ze ślubem dziękczynnym (ww. 1-6),
- lamentacji połączonej z wyznaniem ufności (ww. 7-13).

Budowa Psalmu 27 przedstawia się następująco:
I. Pieśń ufności połączona ze ślubem dziękczynnym (ww. 1-6):
   1) wyznanie ufności - ww. 1-3,
   2) prośba o oglądanie Boga w świątyni - ww. 4-5,
   3) pewność wysłuchania i ślub dziękczynny - w. 6.
II. Lamentacja połączona z motywami ufności (ww. 7-13):
   1) prośba o wysłuchanie, łaskę, odpowiedź i obecność Boga - ww. 7-9,
   2) wyznanie ufności (wobec wspólnoty) - w. 10,
   3) prośby o prowadzenie przez Boga i wybawienie od nieprzyjaciół i kłamliwych języków - ww. 11-12,
   4) wyznanie pewności oglądania Boga - w. 13.
Napomnienie końcowe (adresowane do każdego, kto czyta ten psalm lub go słucha) - w. 14.

Ta pieśń ufności głosi, że w sytuacji największych nawet zagrożeń i niebezpieczeństw człowiek może znaleźć bezpieczne schronienie u Boga. Kanibalizm (por. Lb 23,24; Mi 3,3; Ps 14,4; Jr 2,3; Iz 9,19) - jako praktyka wojenna, oraz wojna - jako skrajne przejawy okrucieństw ludzkich, nie powinny napawać psalmisty lękiem, ponieważ gwarancją jego bezpieczeństwa jest PAN.

Ps 27,7

Część lamentacyjna (ww. 7-13) nawiązuje do obecności Boga w świątyni. W obliczu języków kłamliwych i człowieka, który czyni gwałt, psalmista ucieka się do Boga, którego wsparcia już doświadczył w swoim życiu i którego dlatego nazywa swoją pomocą (w. 9). Miejscem modlitwy jest wspólnota rodzinna: PAN zastępuje ojca i matkę. W wyznaniu wiary w Boga, którego obecność i miłość jest trwalsza niż obecność i miłość ojca i matki, znajduje wyraz bezpośrednia więź z Bogiem i miłość do Niego (w. 10). Człowiek jest dzieckiem Boga. Pewność psalmisty odnosi się do oglądania dóbr Boga w ziemi żyjących (w. 13).

Komentarz św. Jana Pawła II do Psalmu 27:

"Nicią przewodnią modlitwy jest ufność pokładana w Bogu, zarówno w dniach radości, jak i w chwilach lęku. Rozważaną przez nas pierwszą część Psalmu przenika wielka pogoda ducha zrodzona z ufności w Boga w dniu napaści złoczyńców. Tych nieprzyjaciół, będących znakiem zła zatruwającego historię, ukazują dwa różne obrazy. Z jednej strony wydaje się, że widzimy bezlitosne polowanie: złoczyńcy są niczym dzikie zwierzęta, które chcą schwytać zdobycz i ją pożreć, lecz «chwieją się i padają» (por. w. 2). Z drugiej strony pojawia się wojskowy symbol ataku całej armii: zacięta walka zbrojna, która sieje zgrozę i śmierć (por. w. 3). Człowiek wierzący nierzadko przeżywa napięcia, spotyka się ze sprzeciwem, bywa odrzucany czy wręcz prześladowany. Postawa sprawiedliwego irytuje, ponieważ jest jakby napomnieniem dla zuchwałych i przewrotnych... Wierzący jest świadomy, że prawe postępowanie prowadzi do izolacji, a nawet budzi wzgardę i wrogość w społeczności, która ceni nade wszystko osobistą korzyść, zewnętrzny sukces, bogactwo i pogoń za przyjemnościami. Nie jest jednak sam, a w jego sercu dalej panuje zadziwiający pokój wewnętrzny, ponieważ jak mówi wspaniała «antyfona» rozpoczynająca Psalm «Pan jest światłem i zbawieniem oraz obrońcą życia» sprawiedliwego (por. Ps 27,1). Powtarza on stale: «kogo miałbym się lękać? (...) przed kim miałbym czuć trwogę? (...) moje serce nie poczuje strachu. (...) nawet wtedy ufność swą zachowam» (ww. 1.3).
Jakbyśmy słyszeli głos św. Pawła, który ogłasza: «Jeżeli Bóg z nami, któż przeciwko nam?» (Rz 8,31). (...) Człowiek, który się modli, zawierza się Bogu i chroni się w Jego ramionach, a jego pragnieniem jest - jak mówi inny Psalm (por. Ps 23,6) - «zamieszkać w domu Pana po najdłuższe czasy». Tam będzie mógł «kosztować słodyczy Pana» (por. Ps 27,4), kontemplować i podziwiać Boże misterium, uczestniczyć w liturgii ofiarnej i śpiewać swą pieśń chwały Bogu przynoszącemu wyzwolenie (por. w. 6). Pan roztacza przed swym wiernym horyzont pokoju, oddzielający od zgiełku zła. Komunia z Bogiem jest źródłem pogody ducha, radości, spokoju; niczym oaza światła i miłości. (Audiencja generalna, 21 kwietnia 2004 r.)"
Skróty pochodzą od redaktorów wydania Biblii.

Drugą część Psalmu 27, Ojciec Święty rozważał tydzień później, na Audiencji generalnej w dniu 28 kwietnia 2004 r.

Herb Uniwersytetu w Oksfordzie z Ps 27,1

PSALM 27 (26)
("Mój Psałterz" - Biblia Paulistów)

WSPÓLNOTA Z BOGIEM

1 Dawida.

PAN moim światłem* i zbawieniem moim,
kogo więc mam się lękać?
PAN jest obroną mego życia,
przed kim więc mam odczuwać trwogę*?
2 Gdy napadli mnie złoczyńcy,
by pożreć moje ciało,
to właśnie oni, moi wrogowie i prześladowcy,
potknęli się i upadli.
3 Choćby rozbili przeciwko mnie obóz,
moje serce się nie ulęknie*,
choćby wybuchła przeciw mnie wojna,
nawet wtedy będę ufał!

4 O jedno proszę PANA i tylko tego pragnę:
abym przebywał w domu PANA
przez wszystkie dni mego życia*.
Bym się wpatrywał we wspaniałość PANA
i mógł oglądać Jego świątynię.
5 Gdyż schroni mnie w swoim szałasie
w dniu mojej klęski*,
ukryje mnie w głębi swego namiotu,
postawi mnie na skale.

6 A teraz podniosę głowę
ponad nieprzyjaciół, którzy mnie otaczają.
Z radością złożę w Jego namiocie ofiary,
będę śpiewać i wysławiać PANA.

7 Wołam: Usłysz mój głos, PANIE,
zmiłuj się nade mną i mnie wysłuchaj!
8 Rozważam Twoje słowo: «Trwajcie przy Mnie».
Pragnę być przy Tobie, PANIE.
9 Nie ukrywaj przede mną swojego oblicza,
nie odwracaj się w gniewie od swego sługi!
Bądź moją pomocą, nie zostawiaj mnie,
nie opuszczaj mnie, Boże, mój Zbawco!

10 Choćby ojciec i matka mnie opuścili,
PAN mnie przygarnie*.

11 Panie, ukaż mi drogę, którą mam chodzić  
i na przekór mym prześladowcom
prowadź mnie prostą ścieżką*.
12 Nie wydawaj mnie na pastwę moich wrogów,
gdyż atakują mnie fałszywi świadkowie,
którzy dyszą nienawiścią.

13 Wierzę, że będę oglądał dobroć PANA
w krainie żyjących*.

14 Wyczekuj PANA, bądź dzielny!
Nabierz odwagi i oczekuj PANA*!
 

Przypisy:

KAPITALIKAMI zaznaczono słowo (najczęściej "PAN") będące tłumaczeniem najważniejszego w Starym Testamencie imienia Boga "JHWH" (JAHWE) - "JEST", "JESTEM". Imienia Boga, ze względu na jego świętość, Izraelici nie wypowiadali, zastępując słowem "ADONAJ" - "PAN".
Wj 3,14 (Biblia Tysiąclecia) - "Odpowiedział Bóg Mojżeszowi: «JESTEM, KTÓRY JESTEM». I dodał: «Tak powiesz synom Izraela: JESTEM posłał mnie do was»".

*/ (w. 1) "PAN moim światłem i zbawieniem moim" - por. Mi 7,7. /Biblia Gdańska/.
- "Światłem" - światło oznacza szczęście, jak ciemność - nieszczęście. /Biblia Poznańska/.
- światło oznacza zbawcze działanie Boże (por. Ps 97,11; Ps 112,4; Iz 9,1; Iz 10,17; Mi 7,8-9). W NT prawdziwym światłem jest Chrystus (J 1,9; J 8,12).  /Biblia Tysiąclecia/.
- "PAN jest obroną mego życia, przed kim więc mam odczuwać trwogę" - por. Ps 118,6. /Biblia Gdańska/.

*/ (w. 2) "Napadli mnie złoczyńcy, by pożreć moje ciało" - drastyczne porównanie nieprzyjaciół do dzikich zwierząt, sycących się ciałem swej ofiary (por. Ps 7,3; Ps 17,12; Jr 50,7).  /Biblia Tysiąclecia/.

*/ (w. 3) "Choćby rozbili przeciwko mnie obóz, moje serce się nie ulęknie" - por. Ps 3,7. /Biblia Gdańska/.

*/ (w. 4) "Abym przebywał w domu PANA przez wszystkie dni mego życia" - por. Ps 23,6. /Biblia Gdańska/. 
- wiersz ten wyraża istotną myśl całego Psalmu: największym szczęściem jest obcowanie z Bogiem, którego bliskość odczuwa się szczególnie w Jego Świątyni. /Biblia Poznańska - przypis do Ps 23 w. 6/.

*/ (w. 5) "Schroni mnie w swoim szałasie w dniu mojej klęski" - por. Ps 32,7; Ps 91,3. /Biblia Gdańska/.

*/ (w. 10) "Choćby ojciec i matka mnie opuścili, PAN mnie przygarnie" - miłość Boga do człowieka jest większa niż najszlachetniejsza miłość ludzka. /Biblia Paulistów/.
- cudownie piękne a prawdziwe słowa. Choćby świat cały nas krzywdził i deptał, Bóg się za nami ujmie; gdybyśmy nawet za winy i zbrodnie od wszystkich byli wzgardzeni, przez żal i skruchę znajdziemy przystęp do Jego serca. /Księga Psalmów w tłumaczeniu O. Stanisława Wójcika CSsR/.
- por. Iz 49,15.  /Biblia Ekumeniczna/.
- por. Iz 63,16; Iz 64,8. /Biblia Gdańska/.

*/ (w. 11) "Ukaż mi drogę, którą mam chodzić... prowadź mnie prostą ścieżką" - drogi, ścieżki - chodzi o zasady postępowania zgodnego z wolą Bożą. /Biblia Paulistów - przypis do Ps 25 w. 4/.
- por. Ps 25,4; Ps 86,11. /Biblia Gdańska/.
- "Prowadź mnie prostą ścieżką" -  kroczenie prostą ścieżką, to postępowanie według przepisów Prawa. Psalmista pragnie prowadzić przy pomocy Bożej życie nienaganne, by wrogowie jego nie mogli mu niczego zarzucić. Wobec tych jednak, którzy stosują kłamstwo i gwałt, jest bezbronny; jedynie Bóg może go przed nimi obronić. /Biblia Poznańska/.

*/ (w. 13) "Wierzę, że będę oglądał dobroć PANA w krainie żyjących" - chodzi o nadzieję ocalenia z niebezpieczeństwa śmierci. Psalmista chce doświadczać dobroci Boga jako żywy człowiek. Zbawienie pojmowano bowiem jako dobrobyt i bezpieczeństwo ziemskie. Jego wymiar eschatologiczny był objawiony stopniowo. /Biblia Paulistów/.
- zbawcze działanie PANA zapewni Psalmiście pełnię życia doczesnego (por. Jr 11,19). Kościół w liturgii rozumie ten wiersz o życiu wiecznym. /Biblia Tysiąclecia/.
- por. Ps 116,1; Ps 142,6. /Biblia Gdańska/.

*/ (w. 14) "Wyczekuj PANA, bądź dzielny! Nabierz odwagi i oczekuj PANA" - por. Iz 25,9; Iz 33,2; Ha 2,3. /Biblia Gdańska/.

Komentarz do Psalmu 27 O. Adama Szustaka OP i końcowe błogosławieństwo:




Panie, zmiłuj się nad nami,
w Tobie mamy nadzieję!
Bądź naszym ramieniem każdego poranka
i naszym zbawieniem w czas ucisku. 
(Iz 33,2 - BT)

Mój Psałterz: PSALM 26

Czyż kiedykolwiek chodziłem drogą kłamstwa?
Czy niosły mnie moje nogi ku oszustwom?

(Hi 31,5 - Biblia Warszawsko-Praska /BW-P/)

Psalm 26 powinno się analizować w kontekście Psalmu 24. W obu psalmach ważną rolę odgrywa świątynia i kult.
Psalm 24 określa warunki wejścia na górę Pańską i znalezienia się na świętym miejscu. Stanowi pouczenie o warunkach uczestniczenia w kulcie. Wymagania te spełnia psalmista modlący się słowami Psalmu 26.

Ps 26,8 - PANIE, miłuję dom, w którym mieszkasz i miejsce, gdzie przebywa Twoja chwała /BT/

Psalm 26 jest modlitwą człowieka świadomego swej nienaganności przed Bogiem. Świadomość ta potwierdza się w uznaniu potrzeby wypróbowania owej nienaganności jeszcze przed Bogiem. Ze względu na tę próbę jest on zdany na łaskę PANA i Jego wybawienie. Nienaganność człowieka przed Bogiem polega nie tylko na odwróceniu się od zgromadzenia złoczyńców i zwróceniu się ku świątyni PANA, ale też na głośnym wyrażaniu podziękowań PANU, głoszeniu Jego cudów i wysławianiu Go w gronie tych, którzy się gromadzą, by błogosławić PANU.

Manuskrypt z XV w.

W zarysie budowa tego psalmu przedstawia się następująco:
- prośba i samoprezentacja - ww. 1-3,
- odrzucenie wszelkiej wspólnoty z ludźmi złymi i umiłowanie świątyni PANA - ww. 4-8,
- prośba i przedstawienie grzeszników - ww. 9-10,
- samozobowiązanie i prośba - w. 11,
- ufność i obietnica wychwalania Boga - w. 12.

Westminster, Psałterz Dawida

Komentarz Piotra Kubali z portalu Ekumenizm:

"Bądź mi sędzią, Panie, bo chodziłem w niewinności
I zaufałem Panu.
Nie zachwieję się!
Zbadaj mnie Panie i doświadcz,
Poddaj próbie nerki i serce moje!

Gdy takie słowa wypowiada dorosły mężczyzna, może mieć wątpliwości. Czy ktokolwiek może z taką pewnością mówić o swej niewinności? Chyba jedynie o dzieciach myślimy jako o istotach niewinnych. Nie potrzeba nawet dzieci poddawać próbom, badać ich «nerki i serca». Jednak czasem i dzieci poddawane są próbom. Próba, o której myślałem czytając ten psalm była tak straszna, że wielu ludzi rzekło: «to niemożliwe, nie ma Boga».

Jednak czy to Bóg naznaczył dzieciom ten los? Czy może zrobili to ludzie, którzy w nieludzki, bestialski, niemożliwy do zaakceptowania sposób chcieli wyrazić swoją nienawiść, a może ból i desperację?

W ten dzień Vika Kallagowa nie miała czasu aby się nad tym zastanawiać. Kiedy pierwszego września, w dzień swoich 13 urodzin, stała na szkolnym boisku, w tłumie 1200 innych dzieci i rodziców, rozpoczęła się strzelanina. Vika miała doskonałą okazję aby się schować i uciec. Stała na samym końcu, koło zrujnowanej kotłowni. Wraz z grupą starszych dzieci, poprzez dziurę w murze, wczołgali się do środka. Nikt się nimi chwilowo nie zajmował. Terroryści zajęci byli zaganianiem zakładników do sali gimnastycznej. Dzieci przykucnęły a następnie zaczęły powoli czołgać się ku wolności. Części z nich udało się wydostać.

Zbadaj mnie Panie i doświadcz,
Poddaj próbie nerki i serce moje!

W tym momencie Vika uzmysłowiła sobie, że jej 7-letnia siostra pozostała w gimnazjum. «Nie mogę uciekać. Tam jest Ola». To były pierwsze urodziny Viki bez matki, która zmarła kilka miesięcy wcześniej, przy porodzie. Obecnie ich wychowaniem zajmował się ojciec wraz ze swoją około 93 letnią, nikt już nie pamiętał dokładnie ile, matką, w małym, przytulnym mieszkaniu w Biesłanie, około dwóch kilometrów od szkoły. Vika zrezygnowała z wolności. Terroryści krążący po terenie nawoływali, aby wszyscy ukrywający się wyszli. Vika wróciła i wyszła z kotłowni. Przez cały pierwszy dzień nie mogła znaleźć Oli wśród tłumu ludzi upakowanych na podłodze. Terroryści pozwieszali bomby z desek stropowych i koszy do koszykówki i zabronili komukolwiek się ruszać.

Nienawidzę zgromadzenia złoczyńców
I nie zasiadam z bezbożnymi.
Umywam w niewinności ręce swoje
I chodzę wokoło ołtarza twojego, Panie.

Vika udała, ze musi iść do toalety a kiedy jej pozwolono rozpoczęła marsz przez salę. Zobaczyła ją wychowawczyni Oli, Karajewa i machnęła do niej. Vika przecisnęła się do niej. Jej własna wychowawczyni, Alikowa też tam była. Zobaczyła Olę. Siostra spała. «Ola jest drobna i nie potrzebuje dużo miejsca, dużo śpi» - wspomina - «Ale dla mnie nie było już miejsca aby się położyć» - przypomina sobie. Najważniejsze jednak, że były razem.

Kiedy wybuchła pierwsza bomba w piątek wydawało się, że spadła z kosza do koszykówki. Karajewa rzuciła się żeby zasłonić Olę. Kiedy wstała, dziewczynki zauważyły, ze jest cała pokrwawiona. Namawiały ją do ucieczki ale potknęła się, nie miała siły. «Ratujcie się», rzekła. Sama zginęła, wraz ze swoją córką. Zginęła także wychowawczyni Viki. Zdezorientowane dziewczynki zostały poranione przez kolejne wybuchy: Vika w nogę, Ola w ramię. Terroryści wepchnęli je wraz z tłumem innych dzieci do szkolnego barku. Tu też trwała już walka.

Nie zabieraj duszy mojej z grzesznikami,
A życia mego ze zbrodniarzami!
Ręce ich splamione są zbrodnią,
A prawica ich pełna jest przekupstwa.
Ale ja postępuję w niewinności,
Wybaw mnie i bądź mi miłościw!

«Byłyśmy tam chyba ze dwie godziny, może i więcej». Miłościwa pamięć dziewczynek odmówiła rejestrowania straszliwych scen jakie rozgrywały się dokoła. Ciała rozszarpywane na strzępy przez eksplozje i ogień karabinów. Vika starała się chronić Olę. Powiodła ją w końcu przez bar do małej kuchni. Wskazała Oli szafkę, sama schowała się do drugiej. Po jakimś czasie wyciągnęli je stamtąd żołnierze sił specjalnych. Dziewczynki spędziły 3 tygodnie w szpitalu, w którym niedawno zmarła ich matka. Kiedy wróciły do domu, okazało się że zginęło około 30 sąsiadów. Ich ojciec wypożyczył z firmy koparkę aby wykopać groby. Pierwszego wieczora Vika w telewizji oglądała listę zaginionych i fotografie długo przewijające się po ekranie. Płakała całą noc. Ola w ogóle odmówiła spoglądania na jakiekolwiek zdjęcia z tragedii. Rany są bardzo głębokie ale dziewczynki żyją. Starsza siostra zrezygnowała z wolności i bezpieczeństwa aby ratować młodszą. Wśród bezsensownej śmierci, która zbierała krwawe żniwo to było coś, czego należało się trzymać.

Noga moja stoi na prostej drodze,
Błogosławić będę Pana w zgromadzeniach.

Vika i Ola, wraz z 29 innymi osobami, m. in. Otylią Jędrzejczak, uzyskały w corocznym konkursie organizowanym przez The Time tytuł europejskiego bohatera roku 2004 - The European Heroes 2004".

Moshe Tzvi Halevi Berger, Psalm 26 (Muzeum Psalmów, Jerozolima)

PSALM 26 (25)*
("Mój Psałterz" - przekład O. Remigiusz Popowski SDB /SEPTUAGINTA*/)

WOŁANIE O BOŻĄ SPRAWIEDLIWOŚĆ
(w Księdze Psalmów w Septuagincie brak jest tytułów psalmów, powyższy tytuł Psalmu 26 pochodzi z Biblii Tysiąclecia)

1 Dawida.

Wydaj, PANIE, wyrok w mej sprawie, bo postępuję nienagannie
i nie przestanę pokładać nadziei w PANU.
2 Poddaj mnie doświadczeniu, PANIE, wystaw mnie na próbę;
wybadaj w ogniu me nerki i serce*.
3 Mam zawsze przed oczami Twoje miłosierdzie
i kocham prawdę Twoją. 

4 Nie zasiadam na naradach poświęconych temu, co próżne,
i nie zadaję się z popełniającymi nieprawość*.
5 Gardzę zgromadzeniem ludzi zepsutych,
nie będę przebywał w towarzystwie bezbożnych.
6 Będę niewinnością obmywał swe ręce*
i obchodził Twój ołtarz*, PANIE,
7 aby móc słuchać głosów uwielbienia
i rozpowiadać o wszystkich Twoich cudownych dziełach.
8 PANIE, kocham wspaniałość Twojego domu,
miejsce zamieszkania Twej chwały*. 

9 Nie niszcz mego tchnienia tak jak bezbożnych
ani mego życia tak jak morderców.
10 Na ich rękach czyny nieprawe,
a ich prawica pełna darów przekupstwa. 

11 Ja zaś postępuję w wolności od zła.
Ocal mnie i zlituj się nade mną. 

12 Moja stopa stanęła na prostej drodze*;
będę Cię, PANIE, wysławiał na zgromadzeniach*.


Przypisy:

KAPITALIKAMI zaznaczono słowo (najczęściej "PAN") będące tłumaczeniem najważniejszego w Starym Testamencie imienia Boga "JHWH" (JAHWE) - "JEST", "JESTEM". Imienia Boga, ze względu na jego świętość, Izraelici nie wypowiadali, zastępując słowem "ADONAJ" - "PAN".
Wj 3,14 (Biblia Tysiąclecia) - "Odpowiedział Bóg Mojżeszowi: «JESTEM, KTÓRY JESTEM». I dodał: «Tak powiesz synom Izraela: JESTEM posłał mnie do was»".

*/ W Septuagincie jest to Psalm 25. 

*/ "SEPTUAGINTA" - więcej o Septuagincie, jako Greckiej Biblii ST, znajduje się na stronie omawiającej Psalm 14.

*/ (w. 2) "Nerki i serce" - uważano je za siedzibę uczuć i najtajniejszych myśli. Psalmista nie dopuścił się nawet w myśli niewierności względem Boga. /Biblia Poznańska/.

*/ (w. 4) "Nie zadaję się z popełniającymi nieprawość" - por. Hi 31,5. /Biblia Gdańska/.

*/ (w. 6) "Obmywał swe ręce" - umywanie rąk miało u Żydów znaczenie symboliczne, było oznaką niewinności, wyrzekania się wszelkiej złej sprawy, a czystości intencji. /Księga Psalmów w tłumaczeniu O. Stanisława Wójcika CSsR/.
- por. Ps 24,4; Ps 73,13; Pwt 21,6, oraz gest Piłata (Mt 27,24). Tutaj chodzi może o oficjalną przysięgę i ogłoszenie niewinności w świątyni (por. 1Krl 8,31). /Biblia Tysiąclecia/.
- "Obchodził Twój ołtarz" - ołtarz całopalenia stał na dziedzińcu świątyni; przy składaniu ofiar obchodzono go procesjonalnie wokoło, wśród modlitw i śpiewów religijnych. /Księga Psalmów w tłumaczeniu O. Stanisława Wójcika CSsR/.
- por. 1Krl 18,26. /Biblia Tysiąclecia/.

*/ (w. 8) "PANIE, kocham wspaniałość Twojego domu,miejsce zamieszkania Twej chwały" - w chwili poświecenia świątyni przez Salomona spoczęła w jej przybytku Chwała JAHWE pod postacią obłoku i pozostała w niej (por. 1Krl 8,10n). /Biblia Tysiąclecia - przypis do Ps 22 w. 4/.

*/ (w. 12) "Drodze" - droga, jako sposób postępowania. /Biblia Paulistów/.
- "Wysławiał na zgromadzeniach" - liturgicznych w świątyni. /Biblia Tysiąclecia/.

Komentarz O. Adama Szustaka OP, wraz z końcowym błogosławieństwem:



Każdy, kto narodził się z Boga, nie dopuszcza się grzechu, gdyż trwa w nim moc życia Bożego. Taki człowiek nie może grzeszyć, bo się narodził z Boga.
(1J 3,9 - BW-P)

Mój Psałterz: PSALM 25

PANIE, naucz mnie Twojej drogi,
prowadź mnie ścieżką prostą

(Ps 27,11 - Biblia Tysiąclecia /BT/)

Psalm 25 jest psalmem alfabetycznym, podobnie jak Psalmy 9 i 10. Kolejne wiersze rozpoczynają się od kolejnej litery alfabetu hebrajskiego, z wyjątkiem opuszczonej  litery "Kof". Z tego schematu wyłamuje się ostatni wiersz (22), który rozpoczyna się na literę "Pe".

 

Psalm ten rozpoczynają i kończą prośby o wybawienie od prześladowań i zasadzek nieprzyjaciół. Prośby te, wzmocnione wyznaniem zaufania do Boga, to cechy charakterystyczne lamentacji jednostki. Jednak główna część tego psalmu nie jest utrzymana w tym gatunku. Ma cel dydaktyczny: pouczyć o wierności przymierzu z Bogiem (ww. 10 i 14). 

Psalm 25 jest jakby ćwiczeniem duchowym dla psalmisty, który wspomina o swojej drodze i drodze Bożej i zarazem apeluje do Boga, który o wszystkim pamięta. Bóg jest Bogiem zbawienia, ponieważ pamięta o swoich dowodach łaski i swoim miłosierdziu. Bóg jest dobry, a Jego drogi to łaska i wierność. Bóg poucza, tzn. daje swoje Prawo (ww. 8 i 12) i pozwala poznać swe przymierze (w. 14). Chodzi o to, by ludzie je zachowywali (w. 10). Bóg odpuszcza grzechy człowieka (ww. 11 i 18).
Jest przede wszystkim modlitwą człowieka, który przedstawia się jako samotny i ubogi. Perspektywa jednak rozszerza się i mówi już nie tylko o człowieku bojącym się Pana (w. 12), lecz o wszystkich „tych, którzy się Go boją” (w. 14), nie tylko o jednym ubogim (w. 16), lecz w ogóle o ubogich (w. 9).

Psalm 24 w wierszu 6 (Biblia Paulistów) mówi:
"To spotka ludzi, co się do Niego zwracają,
którzy pragną być w obecności Boga Jakuba".
A zwracają się do PANA - Boga Jakuba - nie tylko Izraelici, lecz także inne ludy, które uznają Go za swojego Boga.
W tym kontekście wiersz 22 Psalmu 25 jest nie tylko modlitwą za Izrael, lecz także za te inne - nawrócone do PANA - ludy.

Struktura Psalmu 25 przedstawia się następująco:
A. Język modlitwy - ufać, mieć nadzieję, doznać zawodu, wrogowie (ww. 1-3 //ww. 19-21),
B. Język modlitwy - drogi Boże, przebaczenie grzechów (ww. 4-7 //ww. 16-18),
C. Słowa o Bogu - dobroć Boga i dobroć Jego dróg, przymierze (ww. 8-10 //ww. 12-15),
D. Język modlitwy - przebaczenie grzechów (w. 11),
C’. Słowa o Bogu - Bóg wskazuje drogę i wyprowadza, przymierze (ww. 12-15 //ww. 8-10),
B’. Język modlitwy - wyprowadzenie i przebaczenie grzechów (ww. 16-18 //ww. 4-7),
A’. Język modlitwy - wrogowie, zawieść, ufać (ww. 19-21 //ww. 1-3),
E. Język modlitwy - modlitwa o wybawienie Izraela (w. 22).

Komentarz Tomasza Stielera z portalu Ekumenizm:
"W dzisiejszych czasach bardzo popularne jest twierdzenie, że człowiek nie potrzebuje ani modlitwy, ani tym bardziej Tego, do kogo jest ona kierowana - Boga, aby żyć dobrze i szczęśliwie. Wystarczą pieniądze i dostatek. Razem z postępem, sprawy materialne wypierają wartości wyższe. Psalm 25 koryguje to spojrzenie na świat i pokazuje, ile może zyskać człowiek wierzący - «strzegący przymierza i Jego przykazań».
Sam początek jasno nam ukazuje relację mówiącego wobec Stwórcy - ku Tobie, Panie, wznoszę moją duszę, mój Boże - a zatem jest to postawa prośby, błagania; ktoś mógłby nawet powiedzieć, że lamentu. Cały tekst psalmu jest mieszanką superlatywów, dotyczących Pana i wspaniałych obietnic dla tych, którzy zdecydują się iść przez życie Jego drogą.
Autor w pokorze, w świadomości swojej małości prosi o przebaczenie wszystkich grzechów i przewinień, odwołując się w swej prośbie do wielkości Boga, który «jest dobry i prawy». Już na samym początku mowa o tym, że spełniający nakazy Boga nigdy nie doznają wstydu, co było szczególnie dotkliwą karą dla ludzi tamtych czasów. Słyszmy o łaskawości Bożej, która trwa na wieki, o miłosierdziu nie mającym końca.
Dlaczego? Co takiego zyskuje człowiek przez to, że zawierzy siebie Ojcu i wypełniać będzie Jego wolę? Najprościej mówiąc - przychylność Stwórcy. Rozwijając - Jego łaskawość, odpuszczenie grzechów, szczęście doczesne - gdzie jest mowa o «posiadaniu ziemi przez jego potomstwo», a musimy pamiętać - według ówczesnej mentalności, łaskawość Bożą mierzono ilością dóbr doczesnych.
Jedynym, czego w zamian wymaga Bóg od nas, jest uczciwość i całkowite zaufanie wobec Niego. Wówczas nie spojrzy on na moje złe uczynki, grzechy i przewinienia - właśnie przez wzgląd na to, że ja sam poddałem się Mu w opiekę. I to dzięki mojemu zaufaniu wobec Ojca jestem, mówię, działam i żyję. Żyję - ufny w Boża niezawodność. Ufny w to, że Ty mnie nigdy nie zawiedziesz. Na tym polega piękno życia z Bogiem - ja ufam i wierzę, a On mnie podtrzymuje i prowadzi. Zanim człowiek uwierzył w Boga, Bóg uwierzył w człowieka.
Owszem, bardzo często zdarza się, że człowiek w swej małości i krótkowzroczności oczekuje natychmiastowej reakcji i działania. Jak powiedział Abbe Pierre: «Bóg pomaga, ale najczęściej z półgodzinnym opóźnieniem, abyśmy mogli pokazać, dokąd sięga nasza wiara». Bo Bóg najczęściej działa «na dłuższą metę», a plany człowieka są dużo bardziej krótkoterminowe.
Moja krótkowzroczność zazwyczaj nie potrafi się dopasować do Jego wieczności. «Wejrzyj na mnie i zmiłuj się nade mną, (…) oddal uciski mojego serca, (…) wyrwij mnie z moich udręczeń» i właśnie dlatego robię wszystko, aby dotrzymać Ojcu tempa. Wiem, oczekuję wiele: «strzeż mojej duszy i wybaw mnie», ale także wiem, że dla Ciebie nic nie jest niemożliwe. Proszę o znak, znak Twej życzliwości. Daj mi siłę, aby moja ufność nie była zraniona, a nadzieja rozbłysła na nowo. «… w Tobie, Panie, pokładam nadzieję» - wzmocnij moją słabą wiarę. Okaż mi w życiu, że nigdy nie zawodzisz tych, którzy Tobie ufają. Że mogę dalej odczuwać pewność, bo Ty jesteś ze mną. Że nadal mogę głosić wszystkim «Ty jesteś mój Bóg i Zbawca, w Tobie mam zawsze nadzieję». Ufam Tobie - «nikt bowiem, kto Tobie ufa, nie doznaje wstydu». Nie zawiedź mnie!".

Manuskrypt z XII w.

PSALM 25 (24)
("Mój Psałterz" - przekład ks. bpa Kazimierza Romaniuka /Biblia Warszawsko-Praska/).

MODLITWA W NIEBEZPIECZEŃSTWIE

1 Psalm Dawida.

Do Ciebie, o PANIE, wznoszę moją duszę.
2 Boże mój, w Tobie ufność pokładam*.
Nie dopuść, bym doznał zawodu,
nie pozwól, by wrogowie nade mną zatryumfowali.
3 Bo kto Tobie ufa, nie będzie pohańbiony*,
hańbą zaś okryje się ten, kto zaufał marnościom.

4 Pokaż mi PANIE, Twoje drogi,
naucz mnie Twoich ścieżek*.
5 Prowadź mnie według Twej wierności i pouczaj,
bo Ty jesteś Bogiem, Zbawicielem moim,
i w Tobie tylko me nadzieje pokładam.
6 Racz nie zapominać o Twym miłosierdziu, PANIE,
oraz o dziełach łaskawości Twojej, 
które trwają od wieków*.
7 Nie pamiętaj zaś o grzechach młodości 
i występkach moich*,
wspomnij na mnie w Twej dobroci, PANIE,
bo jesteś dobry. 

8 Dobry i sprawiedliwy jest PAN,
bo sprowadza błądzących na drogę słuszności*.
9 Pokornymi rządzi sprawiedliwie,
uciśnionych uczy swej drogi.
10 Wszystkie ścieżki PANA to miłosierdzie i wierność
dla tych, co strzegą Jego Przymierza i prawa*.

11 Wybacz mi, PANIE, wszystko przez wzgląd na Twoje imię*,
bardzo wielka jest bowiem moja wina.

12 A kimże jest człowiek, co boi się BOGA?
Takiemu pokazuje On drogę, którą winien wybrać.
13 Szczęśliwy będzie w swoim domu,
a jego synowie cały kraj posiądą*.
14 BÓG zaufał* tym, co się Go boją*,
i On powierza im całe przymierze*.
15 Moje oczy ciągle zwrócone na PANA,
bo On uwalnia moje nogi z sideł*.

16 Racz zwrócić się ku mnie i okaż mi swą łaskawość,
bo samotny jestem i w uciśnieniu.
17 Uwolnij me serce od strachu,
wyprowadź mnie z tego ucisku!
18 Wejrzyj na moją nędzę i boleść
i przebacz mi moje przewinienia.

19 Popatrz jak liczni są moi wrogowie,
i jak wielka jest ich nienawiść do mnie!
20 Utrzymaj mnie przy życiu i ratuj,
nie pozwól, bym zginął, gdy się do Ciebie uciekam.
21 Niechaj mnie chronią niewinność i prawość,
gdyż tylko Tobie, Panie, zaufałem.

22 O Boże, wybaw Izraela ze wszystkich jego ucisków*.


Przypisy:

KAPITALIKAMI zaznaczono słowo (najczęściej "PAN") będące tłumaczeniem najważniejszego w Starym Testamencie imienia Boga "JHWH" (JAHWE) - "JEST", "JESTEM". Imienia Boga, ze względu na jego świętość, Izraelici nie wypowiadali, zastępując słowem "ADONAJ" - "PAN".
Wj 3,14 (Biblia Tysiąclecia) - "Odpowiedział Bóg Mojżeszowi: «JESTEM, KTÓRY JESTEM». I dodał: «Tak powiesz synom Izraela: JESTEM posłał mnie do was»".

*/ (w. 2) "W Tobie ufność pokładam" - por. Ps 22,6; Ps 31,2; Ps 34,6. /Biblia Gdańska/.

*/ (w. 3) "Kto Tobie ufa, nie będzie pohańbiony" - nadzieja, jaką psalmista pokłada w Bogu, nie jest bezpodstawna, lecz opiera się na doświadczeniu, że Bóg nie sprawia zawodu swym pobożnym wyznawcom. /Biblia Poznańska/.

*/ (w. 4) "Pokaż mi PANIE, Twoje drogi, naucz mnie Twoich ścieżek" - drogi, ścieżki - chodzi o zasady postępowania zgodnego z wolą Bożą. /Biblia Paulistów/.
- por. Ps 27,11; Ps 86,11. /Biblia Gdańska/. 

*/ (w. 6) "O Twym miłosierdziu, PANIE, oraz o dziełach łaskawości Twojej, które trwają od wieków" - por. Ps 103,17; Ps 106,1; Ps 107,1; Ps 136,1; Jr 33,11. /Biblia Gdańska/.

*/ (w. 7) "Nie pamiętaj zaś o grzechach młodości i występkach moich" - grzech jest źródłem wszelkiego zła. Dlatego prośbom o opiekę Bożą i uwolnienie od udręki towarzyszą prośby o darowanie win (również w. 11 i 18). /Biblia Poznańska/.

*/ (w. 8) "Dobry i sprawiedliwy jest PAN, bo sprowadza błądzących na drogę słuszności" - jedynie dobroć Boża może przywrócić zakłócony przez grzech związek między Bogiem a człowiekiem. /Biblia Poznańska/.

*/ (w. 10) "Wszystkie ścieżki PANA to miłosierdzie i wierność dla tych, co strzegą Jego Przymierza i prawa" - Bóg jest zawsze wierny w spełnianiu swych obietnic. Toteż darzy łaskami tych, którzy wypełniają Jego przykazania. Por. słowa św. Pawła: "Wiemy, że tym, którzy Boga miłują, wszystko służy ku dobremu" (Rz 8,28). /Biblia Poznańska/. 
- łaska (w Biblii Warszawsko-Praskiej: miłosierdzie) i wierność - charakterystyczne przymioty Boga, które zazwyczaj występują razem, np. w Ps 36,6; Ps 61,8; Ps 85,11; Ps 86,15; Ps 89,15. /Biblia Paulistów/.  

*/ (w. 11) "Przez wzgląd na Twoje imię" - czyli ze względu na samego Boga. /Biblia Paulistów/.

*/ (w. 13) "Jego synowie cały kraj posiądą" - starotestamentalny ideał nagrody doczesnej za dobre życie. Por. Wj 20,12; Lb 14,24; Pwt 1,8; Pwt 4,38. /Biblia Tysiąclecia/.

*/ (w. 14) "BÓG zaufał" - dosł. "tajemnice Boga" w sensie szczególnej zażyłości z Bogiem (por. Ps 73,28; Prz 3,32; Hi 29,5; Wj 33,20n), a w konsekwencji możności lepszego poznania zamiarów Boga względem człowieka (por. Jr 16,21; Jr 32,34; Oz 6,6). /Biblia Warszawsko-Praska/.
- "Co się Go boją" - dosł. "którzy trwają w Jego bojaźni". /Nowy Przekład Dynamiczny Księgi Psalmów/.
- "On powierza im całe przymierze" - Bóg swym wybranym daje głębokie zrozumienie i umiłowanie objawionej prawdy, z którego płynie radość ducha i moc do walki o zbawienie duszy i Boską chwałę. /Księga Psalmów w tłumaczeniu O. Stanisława Wójcika CSsR/.
 
*/ (w. 15) "On uwalnia moje nogi z sideł" - por. Ps 31,5; Hi 18,8. /Biblia Tysiąclecia/.
- Sidła są tu obrazem wszelkiego niebezpieczeństwa. /Biblia Poznańska/.

*/ (w. 22) "O Boże, wybaw Izraela ze wszystkich jego ucisków" - psalmista często kończy swe osobiste prośby błaganiem o uwolnienie ludu z niewoli lub innego nieszczęścia, właśnie na zasadzie przymierza. /Biblia Tysiąclecia/.

Na koniec - O. Adam Szustak OP z komentarzem i błogosławieństwem:




Do Ciebie wołali i zostali zbawieni,
Tobie ufali i nie doznali wstydu 
(Ps 22,6 - BT)

Mój Psałterz: PSALM 24

Bramy niebios zostały otwarte dla Chrystusa
 ze względu na wywyższenie Jego ludzkiej natury.
 (św. Ireneusz)

Psalm 24 składa się z trzech części:
- hymn na cześć Tego, do którego należy świat i który go stworzył - ww. 1-2,
- liturgia wejścia człowieka na górę PANA (Tora wejścia) - ww. 3-6,
- liturgia wejścia PANA do świątyni - ww. 7-10.

Komentarz św. Jana Pawła II do Psalmu 24:

"Prastara pieśń Ludu Bożego(...) rozbrzmiewała w świątyni jerozolimskiej. Aby jasno zrozumieć myśl przewodnia tego hymnu, trzeba mieć na uwadze trzy prawdy, które stanowią jego podłoże. Pierwsza dotyczy stworzenia: Bóg stworzył świat i jest jego Panem. Druga dotyczy sądu, któremu poddaje On swe stworzenia: musimy stanąć przed Jego obliczem i zdać sprawę z tego, czego dokonaliśmy. Trzecia to tajemnica przyjścia Boga: wchodzi On we wszechświat i w dzieje, i pragnie mieć swobodny dostęp do ludzi, by ustanowić z nimi więź głębokiej komunii. (...) 
Kapłani przedstawiają trzy wymagania. Przede wszystkim trzeba mieć «ręce nieskalane i czyste serce». «Ręce» i «serce» przywodzą na myśl czyny i intencje, a zatem całe jestestwo człowieka, które powinno być radykalnie zwrócone ku Bogu i Jego prawu. Drugie wymaganie to «dusza, która nie lgnie do marności», co w języku biblijnym oznacza nie tylko nakaz prawdomówności, ale nade wszystko walkę z bałwochwalstwem, ponieważ idole są fałszywymi bogami, czyli «marnością». W ten sposób przypomniane zostaje pierwsze przykazanie Dekalogu, które mówi o czystości religii i kultu. I wreszcie trzeci warunek, dotyczący relacji z bliźnim: «nie przysięgaj kłamliwie». Jak wiadomo, w cywilizacji przekazu ustnego, który cechowała starożytny Izrael, słowo nie mogło być narzędziem oszustwa, a przeciwnie, było symbolem stosunków społecznych opartych na sprawiedliwości i prawości. (...)
Nieskończony, wszechmocny i odwieczny Bóg staje się dostępny ludzkiej istocie, zbliża się do niej, by ją spotkać, wysłuchać jej i zjednoczyć się z nią. A liturgia jest wyrazem tego spotkania w wierze, w dialogu i w miłości. (Audiencja generalna, 20 czerwca 1999 r.)"
Skróty pochodzą od redaktorów wydania Biblii.

Andrzej Dąbek - obraz inspirowany Psalmem 24

Komentarz artysty do obrazu:
"Psalm 24 pokazuje moc uczuć i rangę odpowiedzialności za rodzinę, za naród i za jego miejsce w historii. Jest w nim mowa o królu chwały mocnym w boju. Werset 7. brzmi: «Podnieście się wy, bramy wieczne, aby wszedł król chwały».
Dziwne, kiedy myślę o królach, to wyobrażam sobie mężczyzn w miękkich i barwnych szatach z diademem na głowie. Ale moc w boju? Co to takiego? Król na polu bitwy potrzebuje przedłużenia siły rumaka, potrzebuje zbroi i oręża. A tutaj król ma wejść piechotą przez bramy wieczne. Król wracający z pola bitwy z tarczą noszącą wyraźne ślady walki. Z mieczem połyskującym w blaskach wieczoru. Z przyłbicą odsłoniętą, by zostać rozpoznanym. Ten król to mój król. Pod takim władaniem żyć to czysta przyjemność. Jemu chcę się oddać nie tylko dziesięcinę, lecz wszystko, co najcenniejsze, bo w ten sposób pomnożona własność staje się prawdziwym majątkiem".

Psalm 24 w języku hebrajskim

PSALM 24 (23)
("Mój Psałterz" - Biblia Paulistów)

PAN WKRACZA DO ŚWIĄTYNI

1 Psalm Dawida.

Do PANA należy ziemia i wszystko, co ją napełnia, 
cały świat i jego mieszkańcy*.
2 On sam osadził go nad morzami*
i ponad rzekami* utwierdził.

3 * Kto wstąpi na górę PANA*,
kto stanie na Jego świętym miejscu?
4 Człowiek rąk nieskalanych i czystego serca,
który nie kłamie
i nie przysięga podstępnie*.
5 On otrzyma błogosławieństwo od PANA
i sprawiedliwość od Boga, Zbawcy swego.
6 To spotka ludzi, co się do Niego zwracają,
którzy pragną być w obecności Boga* Jakuba*.

7 Bramy, podnieście swe głowy!
Powstańcie, wrota odwieczne*!
Niech wejdzie Król chwały!
8 Kto jest tym Królem chwały?
PAN, mocny i potężny,
PAN potężny w boju!
9 Bramy, podnieście swe głowy!
Powstańcie, wrota odwieczne!
Niech wejdzie Król chwały!
10 Kto jest tym Królem chwały?
PAN Zastępów - On jest Królem chwały!


Przypisy:

KAPITALIKAMI zaznaczono słowo (najczęściej "PAN") będące tłumaczeniem najważniejszego w Starym Testamencie imienia Boga "JHWH" (JAHWE) - "JEST", "JESTEM". Imienia Boga, ze względu na jego świętość, Izraelici nie wypowiadali, zastępując słowem "ADONAJ" - "PAN".
Wj 3,14 (Biblia Tysiąclecia) - "Odpowiedział Bóg Mojżeszowi: «JESTEM, KTÓRY JESTEM». I dodał: «Tak powiesz synom Izraela: JESTEM posłał mnie do was»".

*/ (w. 1) "Do PANA należy ziemia i wszystko, co ją napełnia, cały świat i jego mieszkańcy" - por. Wj 19,5; Pwt 10,14; Ps 50,12; 1Kor 10,26. /Biblia Tysiąclecia/.

*/ (w. 2) "Osadził go nad morzami" - według kosmogonii starotestamentalnej cała ziemia spoczywała na tzw. wodach dolnych pierwotnego oceanu. Por. Wj 20,4; Ps 18,16; Ps 77,17-19; Ps 93,1; Ps 104,5. /Biblia Warszawsko-Praska/.
- "Ponad rzekami" - podziemnymi /Biblia ks. Wujka z przypisami ks. Stanisława Stysia SJ/.

*/ (w. 3) "Górę PANA" - góra Syjonu. Stała się ona miejscem świętym przez umieszczenie na niej arki przymierza , symbolu szczególnej obecności Bożej wśród ludu. /Biblia ks. Wujka z przypisami ks. Stanisława Stysia SJ/.

*/ (ww. 3-6) Por. Ps 15 - tzw. liturgia Prawa, źródła moralności ludu Bożego ST. /Biblia Tysiąclecia/.

*/ (w. 4) "Człowiek rąk nieskalanych i czystego serca, który nie kłamie i nie przysięga podstępnie" - tylko człowiek wolny od złych czynów i myśli jest godny zjawić się przed Bogiem, Panem świata. Fałsz i krzywoprzysięstwo są tu wymienione jako przykłady grzesznego postępowania. /Biblia Poznańska/.

*/ (w. 6) "Pragną być w obecności Boga" - tzn. obecności darzącej łaską. /Biblia Tysiąclecia/.
- "Boga Jakuba" - Bóg Jakuba tj. Bóg Izraela, Bóg Izraelitów. /Septuaginta w tłumaczeniu O. Remigiusza Popowskiego SDB/.

*/ (w. 7) "Bramy, podnieście swe głowy! Powstańcie, wrota odwieczne" - mowa o bramach świątyni, do której wstępuje Bóg przedstawiony na sposób monarchy orientalnego. Por. 1Krl 8,27; Iz 66,1; Ez 43,4. /Biblia Tysiąclecia/.
- Wspaniała apostrofa do bram Syjonu (do zamkniętych od wieków bram niebieskich), by się otworzyły przed Bogiem zastępów (przed Chrystusem Zwycięzcą śmierci, piekła i szatana). /Księga Psalmów w tłumaczeniu O. Stanisław Wójcik CSsR/.

I komentarz O. Adama Szustaka OP, wraz z błogosławieństwem:

Pańska bowiem jest ziemia i wszystko, co ją napełnia.
(1Kor 10,26 - Biblia Tysiąclecia)

___________________________________________________

Papieska intencja modlitewna na luty:

Módlcie się ze mną za tych, którzy przechodzą chwile próby, zwłaszcza za ubogich, uchodźców i zepchniętych na margines, aby znaleźli gościnę i pocieszenie w naszych wspólnotach.




Oto tłumaczenie papieskich słów z filmu:
„Żyjemy w miastach, gdzie buduje się wieżowce i centra handlowe, gdzie realizuje się wielkie projekty budowlane… ale zapomina się o rejonach zmarginalizowanych, o peryferiach.
W konsekwencji takiego porządku rzeczy wielkie masy ludności pozostają wykluczone i zmarginalizowane: bez pracy, bez perspektyw, bez wyjścia.
Nie opuszczajcie ich. Módlcie się ze mną za tych, którzy doświadczają trudów, zwłaszcza za ubogich, uchodźców i zepchniętych na margines, aby spotykali się z przyjęciem i znajdowali wsparcie w naszych wspólnotach”.