Nowy Rok i... Mój Psałterz: PSALM 19

Moi Drodzy

Niech przesłanie Psalmu 19 będzie drogowskazem 

w rozpoczynającym się 2017 roku.

Albowiem  z wielkości i piękności stworzeń

Twórcę ich poznajemy przez podobieństwo.

(Mdr 13,5 - przekład Czesława Miłosza)

Psalm 19 stanowi zwartą całość, jednak jego części są tak wyraźnie zaznaczone stylistycznie i tematycznie, że często mówi się o dwóch psalmach.
Te dwie części to:
- chwała Boża: ww. 2-7,
- cała nauka Pana i psalmisty: ww. 8-15.
W drugiej części Psalmu 19, siedmiokrotnie jest użyte imię Boga JHWH („PAN”; „PAŃSKA”).
O znaczeniu liczb w Biblii pisałem we wcześniejszym poście.

Wsłuchajmy się w słowa katechezy o Psalmie 19, wygłoszonej przez św. Jana Pawła II w czasie Audiencji Generalnej w dniu 30 stycznia 2002 r.

Św. Jan Paweł II
(mal. Zbigniew Kotyłło,
Kościół Seminaryjny w Lublinie)

"Od początku istnienia ludzkości słońce wschodzące na niebie i coraz bardziej jaśniejące zachwycało ją blaskiem swego światła i dobroczynnym ciepłem swych promieni. Na różne sposoby ludzie okazywali wdzięczność za to źródło życia i dobrobytu, reagując z entuzjazmem, który nierzadko znajdował wyraz w autentycznej, wzniosłej poezji. Wspaniały Psalm 19, którego pierwszą część odczytaliśmy, jest nie tylko modlitewnym hymnem o nadzwyczajnej głębi, lecz również poetycką pieśnią, opiewającą słońce ogarniające swymi promieniami powierzchnię ziemi. Psalmista przyłącza się tu do długiego szeregu kantorów starożytnego Bliskiego Wschodu, wysławiających gwiazdę dnia, która jaśnieje blaskiem na niebie i która w ich regionie góruje długo, powodując palący żar. (...)

Jednakże w przypadku człowieka Biblii istnieje zasadnicza różnica w odniesieniu do tych słonecznych hymnów: słońce nie jest jednym z bogów, lecz stworzeniem będącym w służbie jedynego Boga i Stwórcy. Wystarczy przypomnieć sobie słowa z Księgi Rodzaju: «A potem Bóg rzekł: 'Niechaj powstaną ciała niebieskie, świecące na sklepieniu nieba, aby oddzielały dzień od nocy, aby wyznaczały pory roku, dni i lata'; Bóg uczynił dwa duże ciała jaśniejące: większe, aby rządziło dniem, i mniejsze, aby rządziło nocą. A widział Bóg, że były dobre» (Rdz 1,14.16.18).

Zanim przyjrzymy się wybranym przez Liturgię wierszom Psalmu, spójrzmy na jego całość. Psalm 19 przypomina dyptyk. Pierwsza część (ww. 2-7) - stanowiąca naszą obecną modlitwę - to hymn na cześć Stwórcy, którego tajemnicza wielkość objawia się w słońcu i księżycu. Natomiast w drugiej części Psalmu (ww. 8-15) spotykamy hymn mądrościowy na cześć Torah, czyli Prawa Bożego.

Obydwie części łączy wspólna nić przewodnia: Bóg rozjaśnia wszechświat blaskiem słońca i oświeca ludzkość światłem swego słowa zawartego w Objawieniu biblijnym. Chodzi niemal o podwójne słońce: pierwsze jest kosmiczną epifanią Stwórcy, drugie - historycznym i bezinteresownym objawieniem Boga Zbawiciela. Nieprzypadkowo Torah, słowo Boże, opisane jest za pomocą określeń «słonecznych»: «jaśnieje przykazanie Pana i olśniewa oczy» (w. 9).

Zajmijmy się teraz pierwszą częścią Psalmu. Rozpoczyna się on wspaniałą personifikacją niebios, które w oczach świętego autora są wymownymi świadkami stwórczego dzieła Bożego (ww. 2-5). One bowiem «głoszą», «obwieszczają» wspaniałość Bożych dzieł (por. w. 2). Również dzień i noc przedstawione są jako posłańcy, przekazujący wspaniałą wiadomość o stworzeniu. Jest to milczące świadectwo, które jednakże daje się słyszeć z mocą - jakby głos rozchodzący się po całym wszechświecie.

Wewnętrzne spojrzenie duszy oraz religijna intuicja, nie zatrzymujące się na tym, co powierzchowne, pozwalają człowiekowi odkryć, że świat nie jest niemy, lecz mówi o Stwórcy. Jak powiada starożytny mędrzec, «z wielkości i piękna stworzeń poznaje się przez podobieństwo ich Sprawcę» (Mdr 13,5). Również św. Paweł przypomina Rzymianom, że «od stworzenia świata niewidzialne Jego [Boga] przymioty - wiekuista Jego potęga oraz bóstwo - stają się widzialne dla umysłu przez Jego dzieła» (Rz 1,20).

Następnie hymn opiewa słońce. Świetlista kula przedstawiona jest przez natchnionego poetę jako waleczny bohater wychodzący z oblubieńczej komnaty, gdzie spędził noc, to znaczy wyłaniający się z czeluści mroków i rozpoczynający swą niestrudzoną drogę po niebie (ww. 6-7). Przypomina atletę nie znającego wytchnienia czy zmęczenia, a całą naszą planetę przenika jego wszechogarniające ciepło.

Słońce przyrównane jest zatem do oblubieńca, do bohatera, do zawodnika, który z polecenia Bożego musi każdego dnia wykonać pewną pracę, dokonać podboju i odbyć bieg w gwiezdnych przestworzach. I oto psalmista ukazuje teraz rozpalone słońce na pełnym niebie, a całą ziemię ogarnia jego żar, powietrze zastygło w bezruchu, i żaden zakątek na horyzoncie nie może ukryć się przed jego światłem.

Chrześcijańska liturgia paschalna podejmuje słoneczny obraz Psalmu, by opisać triumfalne wyjście Chrystusa z ciemności grobu i Jego wejście do pełni nowego życia w zmartwychwstaniu. W liturgii bizantyjskiej z Jutrzni Wielkiej Soboty śpiewamy: «Tak jak słońce wstaje po nocy, całe jaśniejące swym nowym blaskiem, podobnie i Ty, Słowo, zajaśniejesz nowym blaskiem, gdy po śmierci opuścisz swe oblubieńcze łoże». Oda (pierwsza) Jutrzni Wielkanocnej łączy kosmiczne objawienie z paschalnym wydarzeniem Chrystusa: «Niech raduje się niebo, a wraz z nim cieszy się ziemia, ponieważ cały wszechświat, widzialny i niewidzialny, uczestniczy w tym święcie: zmartwychwstał Chrystus, nasza wiekuista radość». A jeszcze inna Oda (trzecia) dodaje: «Dziś wszechświat cały, niebiosa, ziemia i otchłań, napełniony jest światłem a wszelkie stworzenie sławi już zmartwychwstanie Chrystusa, naszą siłę i naszą radość». Wreszcie następna (czwarta) Oda wieńczy wszystko: «Chrystus, nasza Pascha, powstał z grobu niczym słońce sprawiedliwości, jaśniejąc nad nami wszystkimi blaskiem swej miłości».

Liturgia rzymska nie przyrównuje Chrystusa do słońca tak wyraźnie jak liturgia wschodnia. Opisuje jednak kosmiczne echo Jego zmartwychwstania, rozpoczynając modlitwę w poranek wielkanocny uroczystym hymnem Jutrzni: (...) «Już wschodzi zorza poranna, / Zabrzmiało niebo weselem / I ziemia śpiewa radośnie / A piekło jęczy w udręce».

Jednakże chrześcijańska interpretacja Psalmu nie zamazuje jego podstawowego przesłania, którym jest zachęta do odkrywania Bożego słowa obecnego w stworzeniu. Oczywiście, jak to zostanie wyrażone w drugiej części Psalmu, istnieje inne, ważniejsze słowo, cenniejsze nawet niż światło - jest nim Objawienie biblijne.

Dla tych jednak, którzy uważnie słuchają i nie mają zaćmionego wzroku, stworzenie stanowi niejako pierwsze objawienie, posiadające swój wymowny język: jest ono jakby drugą księgą świętą, której literami są liczne stworzenia obecne we wszechświecie. Św. Jan Chryzostom twierdzi: «Milczenie niebios to głos bardziej donośny niż głos trąby: głos ten woła nie do naszych uszu, lecz do naszych oczu o wielkości Tego, który je stworzył» (PG 49, 105). A św. Atanazy: «Nieboskłon dzięki swej wspaniałości, swemu pięknu i swemu porządkowi jest znakomitym kaznodzieją mówiącym o swym Sprawcy, którego wymowa napełnia wszechświat» (PG 27, 124)."

PSALM 19 (18)
("Mój Psałterz"- tłumaczenie Czesław Miłosz)

OBJAWIENIE BOŻE DROGOWSKAZEM W ŻYCIU
(w "Księdze psalmów" w tłumaczeniu Czesława Miłosza brak jest tytułów psalmów, powyższy tytuł Psalmu 19 pochodzi z książki ks. Stanisława Łacha "Psalmy")

1 Przewodnikowi chóru. Psalm Dawida. 

2 Niebiosa opowiadają chwałę Boga*,
a dzieła rąk Jego oznajmia firmament.
3 Dzień dniowi o tym opowiada
i noc nocy podaje wieść*.
4 Bez mowy i bez wyrazów,
nie słychać głosu ich*.
5 Ale po całej ziemi rozchodzi się ich dźwięk 
i słowa ich aż na koniec świata*, 
gdzie słońcu namiot postawił*.

6 Które jak oblubieniec wychodzi z weselnej komnaty*,
raduje się jak olbrzym ruszający do biegu.
7 U krańca niebios jest jego wschód,
i aż na drugi kraniec niebios biegnie,
a nic nie uchroni się od jego żaru.

8 Nauka PAŃSKA  jest doskonała*, orzeźwia duszę,
zalecenia PAŃSKIE pewne, dające mądrość prostaczkowi.
9 Rozkazy PAŃSKIE proste, rozweselające serce,
przykazanie PAŃSKIE jasne, oświecające oczy*.
10 Bojaźń PAŃSKA* czysta, ostająca się na wieki,
ustawy PAŃSKIE słuszne i wszystkie sprawiedliwe.
11 Pożądańsze nad złoto*, nad wiele szczerego złota*,
słodsze nad miód i plaster miodowy.

12 I sługa Twój przestrzega ich,
w zachowywaniu ich obfita nagroda.
13 Swoich błędów któż będzie świadom?
Z tych, które są ukryte, oczyść mnie. 
14 Od własnowolnych uchroń sługę Twego,
aby mną owładnęły.
Wtedy będę nienaganny i oczyszczony od wielkiej winy.
15 Oby słowa ust moich i myśli mojego serca
znalazły łaskę u Ciebie, 
PANIE, opoko moja i odkupicielu.

Przypisy:

KAPITALIKAMI zaznaczono słowo (najczęściej "PAN") będące tłumaczeniem najważniejszego w Starym Testamencie imienia Boga "JHWH" (JAHWE) - "JEST", "JESTEM". Imienia Boga, ze względu na jego świętość, Izraelici nie wypowiadali, zastępując słowem "ADONAJ" - "PAN".
Wj 3,14 (Biblia Tysiąclecia) - "Odpowiedział Bóg Mojżeszowi: «JESTEM, KTÓRY JESTEM». I dodał: «Tak powiesz synom Izraela: JESTEM posłał mnie do was»".

*/ (w. 2) "Chwałę Boga" - w ST chwała oznaczała przymiot Boga, który objawiał się przede wszystkim w dziełach stworzenia (np. Iz 6,3) i zbawienia (np. Iz 35,1-4). Ukazywała się również w sposób dostrzegalny przez człowieka, jako obłok (np. Wj 14,24) lub słup ognia (np. Pwt 4,36). czasami słowo to oznacza obecność Boga (Wj 40,34n). /Biblia Paulistów, słownik/

*/ (w. 3) "Dzień dniowi o tym opowiada i noc nocy podaje wieść" - dzień i noc występują tu jakby żywe osoby. Wpatrując się w niebiosa w różnych porach doby, czują się zmuszone uwielbiać ich Stwórcę. Ustępując zaś miejsca jedno drugiemu, zmieniając się kolejno niby straż honorowa - "słowo" dalszej chwały, "wiadomość" o wielkości i przymiotach Boga podają dniom i nocom następnym. /Księga Psalmów w tłumaczeniu O. Stanisława Wójcika CSsR/.
- redaktor tekstu ma tutaj na myśli prawdopodobnie wiedzę o stwórczej potędze Boga. /Septuaginta w tłumaczeniu O. Remigiusza Popowskiego SDB/. 

*/ (w. 4) "Bez mowy i bez wyrazów, nie słychać głosu ich" - każde serce nie zdeprawowane, na widok cudów przyrody podziwia przymioty Stwórcy i cześć Mu oddaje. /Księga Psalmów w tłumaczeniu O. Stanisława Wójcika CSsR/.

*/ (w. 5) "Po całej ziemi rozchodzi się ich dźwięk i słowa ich aż na koniec świata" - głos i słowo niebios głoszących chwałę Boga. Św. Paweł stosuje ten wiersz do głosicieli Ewangelii - por. Rz 10,18. /Księga Psalmów w tłumaczeniu O. Stanisława Wójcika CSsR/.
- "Słońcu namiot postawił" - opis słońca w stylu orientalnych mitologii. Mimo pewnej jego personifikacji, Psalmista uważa je jedynie za posłańca i świadka Stwórcy, któremu oddaje cześć (por. Ps 104,19; Ps 148,3). O czytelności obrazu wszechświata - por. Hi 38,33; Mdr 13,1-9; Rz 1,20. /Biblia Tysiąclecia/.

*/ (w. 6) "Komnaty" - w ujęciu poetyckim słońce zatrzymuje się przez noc w swoim mieszkaniu, jakby spoczywa w komnacie. /Księga Psalmów w tłumaczeniu O. Stanisława Wójcika CSsR/.

*/ (w. 8) "Nauka PAŃSKA  jest doskonała" - por. Ps 12,7; Ps 18,31; Ps 119,140. /Biblia Gdańska/.
*/ (w. 8-10) Prawo PAŃSKIE, przepisy, przykazania, rozkazy, sądy - podobnie jak w Psalmie 119 - oznaczają tę samą naukę Bożą objawioną. /Księga Psalmów w tłumaczeniu O. Stanisława Wójcika CSsR/.

*/ (w. 9) "Przykazanie PAŃSKIE jasne, oświecające oczy" - podobnie jak promienie słoneczne, przykazania udzielają człowiekowi nowej siły życiowej.  /Biblia Tysiąclecia/.
- zapewniając człowiekowi równocześnie możności istnienia. /Biblia Warszawsko-Praska/.

*/ (w. 10) "Bojaźń PAŃSKA" - cześć oddawana Bogu. /Biblia ks. Wujka z przypisami ks. Stanisława Stysia SJ/ 

*/ (w. 11) "Pożądańsze nad złoto" - por. Ps 119,72; Prz 8,11. /Biblia Gdańska/.
- "Nad wiele szczerego złota" - por. Ps 119,103. /Biblia Gdańska/.

Konferencja O. Adama Szustaka OP, z końcowym błogosławieństwem.





Mądrość jest bowiem cenniejsza od pereł 
i nic, co jest godne pożądania, nie może się z nią równać.
(Prz 8,11 - Biblia Ekumeniczna)